گردشگری در جهان از بزرگ‌ترین و مهمترین صنایع و از منابع مهم كسب درآمد و ایجاد فرصت‌های شغلی است كه از آن به عنوان موتور توسعه كشورها نام می‌برند.
این صنعت با ایجاد بالاترین میزان ارزش افزوده به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر غالب فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی تاثیر می‌گذارد.
ایران نیز با توجه به فرهنگ و تمدن غنی و جاذبه‌های فرهنگی، تاریخی و طبیعی كه از آن برخوردار است، مقصد گردشگران بسیاری می‌تواند قرار گیرد اما در دهه‌های گذشته فراهم نبودن بسترهای مناسب سبب شده تا با وجود مزیت‌ها و ظرفیت‌های موجود، كشور نتواند جایگاه واقعی خود را به عنوان یكی از قطب‌های گردشگری جهانی كسب كند.
این وضعیت سبب شد تا خبرنگار نوروز وضعیت گردشگری کشور را از زوایای مختلف در گفت‌وگو با دکتر ناصر رضایی کارشناس گردشگری و استادیار پژوهش پژوهشکده گردشگری پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، بررسی کند. در ادامه شرح این گفت‌وگو را می‌خوانیم:
نوروز: ایران به طور رسمی چه جایگاه جهانی از نظر جاذبه‌های تاریخی و طبیعی در جهان دارد؟
رضایی: جایگاه ایران به لحاظ جذب گردشگری در میان بیش از ۲۰۰ کشور، در جایگاه ۷۹ تا 100قرار دارد و از این بابت باید گفت که در جایگاه مناسبی قرار نداریم اما در خیلی از منابع می‌بینیم که آمده است ایران جزو ۱۰ کشور دارای جاذبه‌های فرهنگی قرار دارد یا جزو پنج کشور نخست بهره‌مند از جاذبه‌های طبیعی یا اقلیمی است. این را باید همیشه در نظر داشته باشیم که اینها تنها جاذبه هستند و تا زمانی که جایگاه خود را به دست نیاورده‌اند نمی‌شود به عنوان جاذبه رسمی در صنعت گردشگری از آنها یاد کرد.
کارشناسان می‌گویند ما ۱۳ اقلیم داریم که از این ۱۳ اقلیم ۱۰ نوع آن در ایران دیده می‌شود اما آیا توانسته‌ایم این داشته‌ها را تبدیل به دارایی کنیم؟ تا زمانی که جاذبه تبدیل به محصول نشده است ارزشی ندارد و جایگاه رسمی محسوب نمی‌شود. ما می‌توانیم از توان اقلیمی کشورمان در توسعه گردشگری بهره ببریم.
نوروز: درآمد کنونی ایران از جذب توریست خارجی چقدر است؟
رضایی: گردشگری ایران در دوران کرونا یک بیمار واقعی بود یعنی کرونا باعث شد گردشگری تقریبا نابود شود. درآمدمان از توریست خارجی در حد توانمان نیست، البته آمارهایی هم که داده می‌شود واقعی نیست.
بیماری کرونا در بحث گردشگری بسیار تاثیر گذاشت و باعث شد گردشگری رو به زوال رود، در حالی که کشورهایی که قطب گردشگری در دنیا هستند تا این حد افت گردشگری نداشته‌اند. به عنوان نمونه می‌توانیم از ترکیه نام ببریم که این کشور تنها یک افت کوچک داشت و گردشگری‌شان در این دوران زیان آنچنانی ندید. متاسفانه آماری که داریم به دوران قبل از شیوع کرونا برمی‌گردد که تعداد گردشگران تا ۸ میلیون نفر بوده است اما چون حساب‌های گردشگری کشور (TSA) فعال نیست نمی‌توان سهم واقعی گردشگری را در GDP و GNP مشخص کرد.
نوروز: مهمترین دلایل استفاده نشدن از ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی ورود توریست خارجی چیست؟
رضایی: ما ایرانیان عادت کرده‌ایم که همیشه ضعف‌هایمان را گردن دیگران بیاندازیم و من هم الان مجبور هستم بگویم که تحریم‌ها باعث ضعف در صنعت گردشگری کشور شده است. تحریم و تبلیغات منفی علیه ایران در سطح دنیا ایران را به تک‌صدایی رسانده است. البته اگر ما این دو عامل را کنار بگذاریم باید بگوییم از نظر حاکمیتی نگاه خوبی به توسعه گردشگری وجود ندارد. رویکرد خوبی بعد از کاهش قیمت نفت شکل گرفت، اما متاسفانه این رویکرد با عزم و اراده همراه نبود و ما نتوانستیم آن‌طور که باید گردشگری را توسعه دهیم.
توسعه گردشگری نیاز به زیرساخت سخت و هم زیرساخت‌های نرم دارد. توسعه راه، هتل، ایجاد شبکه‌های حمل و نقل و ارتباطات و در بخش نرم بحث مدیریت و علم سبب توسعه زیرساخت‌ها می‌شود. باید فضایی باز شود که سرمایه‌‌گذارهای خارجی وارد کشور شوند تا در حجم عظیمی بتوانند سرمایه‌گذاری کنند و سبب توسعه گردشگری شوند.
نوروز: از نظر شما، آیا انگاره جایگزینی گردشگری داخلی به جای خارجی، صحیح است؟
رضایی: خیر به هیچ‌عنوان؛ زیرا اینها مکمل همدیگر هستند. گردشگری داخلی سبب توسعه و رونق اقتصادی می‌شود. گردشگری فقرزدایی دارد و باعث می‌شود ثروت در سطح جامعه به‌صورت یکنواخت پخش شود، اما اینکه تنها بر گردشگری داخلی تکیه کنیم یعنی به فقط بر داشته‌های خودمان اتکا کرده‌ایم. در واقع گردشگری خارجی به‌عنوان مکمل و در واقع موتور محرکه اصلی توسعه اقتصاد است زیرا در تمام دنیا به‌خاطر ارزآوری گردشکری خارجی، توسعه بخش‌های دیگر را نیز به دنبال خود دارد.
نوروز: برخی می‌گویند صنعت گردشگری آنچنان هم که می‌گویند بی‌هزینه نیست. گردشگری در طبیعت یا طبیعت‌گردی چه مشکلات زیست محیطی را به‌وجود می‌آورد؟
رضایی: انواع مختلف گردشگری وجود دارد. گردشگری مذهبی جزو آن دسته از گردشگری‌هایی محسوب می‌شود که کمترین آسیب را به محیط‌زیست وارد می‌کند. گردشگری با وجود همه توانایی‌هایی که دارد اما بسیار حساس است و نباید تنها نگاه تک‌بعدی به آن داشته باشیم. گردشگری تنها بحث اقتصادی نیست بلکه روی فرهنگ و سیاست نیز تأثیر دارد. در واقع می‌توان از گردشگری در ارتباط با پیشبرد اهداف سیاسی نیز استفاده کرد.
نوروز: آیا میراث فرهنگی و مجموعه پژوهشی شما هم مسئولیت قانونی یا اخلاقی در ارتباط با حفظ محیط‌زیست دارد؟
رضایی: بله همه ما انسان‌ها باید مسئولیت اخلاقی داشته باشیم. ما پژوهشگاه هستیم و ذیل معاونت گردشگری نیستیم اما در عین‌حال به لحاظ قانونی یک سری وظایف به عهده‌مان هست اما سازمان حفاظت محیط‌زیست بیشتر مسوولیت‌ها و وظایف قانونی را بر عهده دارد و در اینجا بیشتر برای توسعه و برنامه‌های گردشگری مسئولیت داریم.
ما کدهای اخلاقی گردشگری داریم. کدهای دهگانه‌ای که ایران نیز در آن دخالت داشته است و از سوی سازمان جهانی جهانگردی UNWTO مصوب و ابلاغ شده و همه موظف هستند آن‌را اجرا کنند. ما تنها کشوری هستیم که فشار روی محیط‌زیستمان خیلی بیشتر از حتی بار جمعیتی‌مان است و این بر می‌گردد به عوامل فرهنگی که باید روی آن کار شود.
در مجموع باید گفت گردشگری به جزء جنبه اقتصادی که باعث ایجاد اشتغال، کسب درآمد و کاهش جمعیت بیکار می‌شود سبب می‌شود تا مهاجرت از روستا به شهر نیز کاهش یابد و با توجه به همین کارکردهای گسترده است که اهمیت گردشگری آشکار می‌شود.
