پس از گذشت حدود 6 ماه از سال آبی جاری، بارندگی در کشور بر اساس شبکه ایستگاه‌های باران‌سنجی مبنای وزارت نیرو تا فروردین امسال، 163.8 میلیمتر محاسبه شد که نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت (209.3 میلیمتر) 22 درصد کاهش داشته است به این معنی که امسال هم شرایط آبی کشور چندان مطلوب نیست و به همین خاطر است که حدود نیمی از سدهای کشور اکنون خالی است.
این در حالی است که بسیاری چشم امید به بارندگی‌های اخیر دوخته بودند تا شاید غیر از سیلاب‌های ویرانگر، قدری از مشکل کم‌آبی و بی‌آبی بکاهد.
به گزارش نوروز، بر اساس آمار به دست آمده میزان کل حجم آب موجود مخازن سدهای کشور در حال حاضر 29.6 میلیارد مترمکعب است که نسبت به مدت مشابه سال آبی گذشته، 11 درصد کاهش نشان می‌دهد. ظرفیت کل مخازن سدها 50.5 میلیارد مترمکعب است و درصد پرشدگی سدها در حال حاضر 52 درصد است.
نه فقط پشت سدها که مخازن زیرزمینی هم خالی است
داستان کم آبی ایران به همین ارقام خلاصه نمی‌شود و علاوه بر پراکنش نامتوازن بارش، با بحران کسری مخازن آب زیرزمینی که نتیجه سال‌ها سوءمدیریت در بهره‌برداری این منابع است نیز مواجه‌ایم؛ مسأله‌ای که با یک بارش و حتی چند بارش حل نمی‌شود و بحرانی بودن شرایط منابع را هم می‌توان از شدت ریزگردهای اخیر درک کرد.
136 میلیارد مترمکعب کسری تجمعی آبخوان‌های کشور درخصوص وضعیت منابع آب زیرزمینی اطلاعات به دست آمده نشان می‌دهد که آبخوان‌های آبرفتی کشور تا پایان سال آبی 1400-99 دارای متوسط کسری مخزن سالانه 4.7 میلیارد مترمکعب بوده‌اند که این میزان در سال آبی، با توجه به کمبود بارش و شرایط خشکسالی، حدود 7میلیارد مترمکعب بوده است.
در همین حال میزان کسری تجمعی آبخوان‌های کشور بالغ بر 136میلیارد مترمکعب است که بدمصرفی ما از این منابع را نشان می‌دهد. به‌طوری که اگر مصرف از همین امروز اصلاح و سازگار با شرایط موجود شود، 20 سال زمان لازم است که این حجم از کسری آبخوان‌ها جبران شود. ضمن آنکه با مرگ آبخوان دیگر شرایط احیای آن وجود نخواهد داشت.
حميدرضا جانباز مديرعامل شرکت آب و فاضلاب در همین ارتباط مي‌گويد: تعداد شهرهای ايران که در اثر کم‌آبی در سال جاری دچار تنش آبی می شوند، افزايش يافته و به 210 شهر رسيده است. بر اساس آمار اين مرکز، وضعيت در 100 شهر قرمز اعلام شده و ساکنان اين شهرها بيش از 20 درصد کمبود آب خواهند داشت. به گفته وی همين مساله آژير خطر تامين آب را نيز به صدا در آورده است.
کاهش آب سدها چه معنایی می دهد؟
ذخيره آبی بسياری از سدهای ايران در مرحله هشدار قرار دارد. بنا بر گزارش‌ها تنها 41 درصد ظرفيت سدهای ايران آبگيری شده است. به گفته کارشناسان امور محيط زيست، تغييرات جوی و بالارفتن دمای زمين به ميزان 6 دهم درجه سانتيگراد در مدت 20 سال، يکی از عوامل خشک‌شدن برخی از مناطق ايران است. بنا بر پيش‌بينی سازمان ملل، ذخاير آب جهان در 15 سال آينده 40 درصد کاهش خواهد يافت.
در یک نگاه کلی‌تر، میزان منابع آب تجدیدشونده کشور، حدود 103میلیارد مترمکعب است که 59 میلیارد مترمکعب آن را آب‌های سطحی و 44 میلیارد مترمکعب آن را آب‌های زیرزمینی تشکیل می‌دهد. با ملاحظه روند میزان منابع آب تجدیدشونده مشخص می‌شود که این منابع، منبعث از کاهش مستمر بارش‌ها طی سال‌های آماری دچار کاهش شده‌اند به نحوی که از 130میلیارد مترمکعب در سال 1373 به 103میلیارد مترمکعب در سال 1399 رسیده است. این یعنی افول منابع آبی کشور طی سال‌های اخیر که ادامه یافتن این شرایط ایران را بحران‌زده خواهد کرد.
بیش از 200 شهر در تنش آبی
تنش آبی مسأله‌ای است که دولتمردان به دنبال رفع آن هستند اما امسال با توجه به اینکه در برخی از نقاط تا 50 درصد کاهش بارش داشته‌ایم، پیش‌بینی می‌شود که 300 تا 350 شهر وارد تنش آبی و در تأمین آب با مشکل جدی مواجه شوند.
هدایت فهمی کارشناس ارشد منابع آب با اشاره به مسأله تنش آبی شهرهای کشور می‌گوید: در شهرهایی مانند تهران اگر این وضعیت کمبود بارش‌ها و مصارف صعودی ادامه داشته باشد، وضعیت شکننده می‌شود. بنابراین حتماً باید با همکاری مردم و مدیریت صحیح مصرف اقداماتی در جهت کاهش تنش انجام گیرد.
او ادامه می‌دهد: معمولاً در شهرهایی که آب شرب سطحی تأمین می‌شود در شرایط کم آبی و نبود آب سطحی از آب زیرزمینی تأمین انجام می‌شود و با توجه به اینکه 410 آبخوان کشور از 609 آبخوان دچار کسری و کمبود حجم ذخیره هستند، این مسأله فشار مضاعفی را به آبخوان‌ها وارد می‌کند. لذا مردم باید در حفاظت از منابع موجود مشارکت کنند و دولت علاوه بر آگاه‌سازی وظیفه دارد که قوانین و ساختارهای تشویقی و تنبیهی برای این مسأله طراحی کند.
به گفته وی مکانیزم اقتصادی، استفاده از ابزارهای کاهنده مصرف و سیاست‌ها و قوانین بویژه سیاست‌های تشویقی را یک امر مهم است که باید به آن توجه بیشتری شود.
مصارف آب و میزان بهره وری بخش های مصرفی
گفتنی است، از نظر مصارف، بر اساس آخرین اطلاعات موجود، میزان مصارف آب در کشور حدود 92.7 میلیارد مترمکعب است که 82میلیارد آن مربوط به بخش کشاورزی، 8.3 مربوط به بخش شرب و 4.2 مربوط به بخش صنعت است. لذا بزرگ‌ترین مصرف‌کننده آب در کشور، همانند آنچه که در سطح کشورهای در حال توسعه نیز وقوع یافته، بخش کشاورزی است و ضروری است که اقدامات مربوط به ارتقای بهره‌وری مصرف آب و نیز کاهش مصرف در این بخش با جدیت مورد پیگیری قرار گیرد.
در حال حاضر کشور ما از منظر سطح اراضی آبی، در رتبه پنجم در دنیا قرار دارد که به هیچ‌وجه این سطح از اراضی آبی با اقلیم کشور ما هماهنگی ندارد.
