عزاداری امام حسین (ع) هر چند در زمره آیین‌های مذهبی است اما شکل و شمائلی ایرانی به خود گرفته است که یکی از نمودهای آن، بزرگداشت سومین روز شهادت حسین بن علی است.
سومین روز برای مسلمان و زرتشتی
سخن درباره اینکه بزرگداشت سومین روز عزاداری سنتی ایرانی است یا عربی- اسلامی متعدد است. در اسلام، سنت تسلیت دادن به اقوام فرد فوت شده بسیار مورد تاکید قرار گرفته شده است. پیامبر (ص) خود چنین می‌کردند و تسلیت و دلداری دادن به مصیبت‌زدگان را موجب بهشت رفتن افراد بیان می‌فرمودند. از جمله می‌توان به شهادت جعفر بن ابی طالب و زیدبن حارثه در جنگ موته اشاره کرد که پیامبر پس از شهادت ایشان به نزد اسماء همسر جعفر رفت و او را تسلیت و دلداری داد و فرزندانش، عبدالله و عون و محمد را در آغوش گرفت و آن ها را نوازش کرد.
پیامبر (ص) به فاطمه (س) فرمودند که باید برای خانواده جعفر خوراک فراهم شود زیرا آن‌ها اکنون عزادار هستند و فاطمه (س) تا سه روز برای آن ها غذا تهیه کرد و این رسم در میان بنی هاشم معمول شد. البرقی هم در کتاب المحاسن خود در قسمتی که به طعام للماتم پرداخته، به سه روز اطعام کردن خانواده عزادار اشاره کرده است چنانکه امام سجاد (ع) پس از مراجعت از کربلا در مدینه سه روز برای عزاداران امام حسین (ع) طعام تهیه کردند.
از سوی دیگر، زرتشتیان در روز سوم درگذشتِ فرد، مجلس ترحیمی که زردشتیان آن «پُرسه» می‌گویند برپا می‌کردند. واژه پُرسه به معنی مجلس ختم و ترحیمی است که پس از سه روز عزاداری برگزار می‌شود و در این مجالس افراد با صاحب عزا همدردی کرده و در تالمات او خود را شریک می‌دانند. امروزه زردشتیان مراسم پرسه همگانی هم دارند که به نام «پُرسه هماروانان» خوانده می شود. این مراسم دو نوبت در سال برگزار می‌شود یکی در روز 29 خرداد و یکی هم 25 بهمن ماه. در این پُرسه همه کسانی که در سالهای اخیر چه وابستگان و چه دوستانشان فوت کرده اند، شرکت می‌کنند.
همچنین در دیانت زرتشتی روز سوم به «گاه ازیرین» یعنی از نیمه عصر تا طلوع ستارگان، نیز نام گذاری شده است. زرتشتیان از دیرباز معتقد بودند که روح پس از جدا شدن از جسد، سه روز روی زمین می‌ماند و اتصال خود را با تن حفظ می کند. در این سه روز به خاطر روح، مراسم و نیایش‌هایی که در پنج نوبت از شبانه روز انجام می‌گرفت.
محرم و نوروز
نوروز، آغاز سال خورشیدی است و محرم آغاز سال قمری؛ هر ۳۶ سال یکبار ماه محرم با عید نوروز مقارن می‌شود. نمود پیوند واقعی فرهنگ ملی و مذهبی در ایران را از همزمانی مراسم مذهبی با مراسم نوروز و ملی می‌توان دید. باورهای مذهبی در کنار آیین‌های سنتی و پایبندی به آن‌ها چهره جدیدی به مراسم سنتی و ملی می‌دهد. بنابراین همزمانی مراسم‌هایی مانند شب یلدا و نوروز با ماه محرم و ماه صفر سبب می‌شود ایرانیان این مراسم را به شکل و شمایلی دیگر برگزار کنند.
اکثریت ایرانیان در طول زمان به آیین اسلام گرویدند و مسلمان شدند. نزدیک به 88 درصد ایرانیان شیعه هستند. در حالی که مذهب شیعه دست‌کم از قرن دوم هجری با این نام به معنای «پیرو» شناخته شده بود و در زمان امام ششم شیعیان (علیه ااسلام) رشد قابل ملاحظه‌ای داشت، گسترش و ظهور شیعه دوازده امامی از زمان حکومت صفوی در ایران صورت گرفت که تشیع را مذهب رسمی ایران اعلام کردند. به‌دلیل گسترش تشیع و شکل‌گیری بخش قابل توجهی از مناسک فعلی آن در زمان پادشاهان صفوی و به دست ایرانیان، فرهنگ ایرانی و شیعه اشتراکات فراوانی دارد.
با وجود اینکه تا سال‌ها پیش از ورود اسلام به ایران، مردم سرزمین ما آیین‌ها و جشن‌های چند صد سالهای داشتند که با زندگی آن‌ها گره خورده بود، ریشه گرفتن علایق مذهبی در زندگی مردم و همزمانی آیین‌های مذهبی و ملی، نه تنها موجب تقابل نشده، بلکه به نقطه اتصالی برای تقویت حس همبستگی اجتماعی تبدیل شده است.
در همزمانی ماه محرم و نوروز، بسیاری پذیرایی با تخمه و آجیل چون تناول‌شان در فرهنگ ایرانی مخصوص جشن‌ها است، از سفره هفت سین حذف می‌کنند به جای شیرینی خرما می‌گذارند اما سبزه و باقی نمادها سرجای خود هستند. همچنین دید و بازدید نوروزی یا به عبارتی «صله‌رحم» که در دین ما هم توصیه شده و از مهمترین رسوم نوروزی است برقرارخواهد بود اما ولی مهمان‌ها و میزبانان از واژه‌های «شادباش» استفاده نمی‌کنند.
روزهای نوروز به دید و بازدید و شب‌ها به عزاداری در تکایا و مساجد محدود می‌گذرد . دستگیری از فقرا که دغدغه مردمی برای داشتن شادی جمعی در عید نوروز است به اطعام و نذری دادن‌ها در محرم تبدیل می‌شود. مراسم مختلف شمال و جنوب و شرق و غرب کشور همچون مراسم خاص «علم بندان» در ماسوله تلفیق فرهنگ مذهبی محرم و آداب و رسوم تاریخی در کشور است.
محرم و مراسم تاسوعا و عاشورا، سال‌ها است که تبدیل به پایه تأثیرگذاری از فرهنگ اسلامی- ایرانی شده است و در کنار آیین نوروز برای ایرانیان مسلمان رنگ و بوی دیگری دارد.
