وقوع سیل در مرداد ۱۴۰۱ باعث بروز خسارات بسیار و تخریب بخشی از بافت تاریخی شهر یزد شد؛ شهری که بیش از ۹۰ درصد آثار آن به ثبت جهانی رسیده است. یکی از این آثار تکیه امیرچخماق است که از این سیل در امان نماند.
نیاز فوری نماد یزد به مرمت
به گزارش نوروز، میدان امیرچخماق از بخش‌های مختلفی از جمله بازار، تکیه، مسجد و آب‌انبار تشکیل شده است. به گفته کارشناسان معماری، سازه امیرچخماق به لحاظ فنی به حفاظت و مرمت اضطراری نیاز دارد و باید اقدامات عاجل در آن انجام شود. پس از اقدامات اضطراری و رفع خطر، می‌توان اقدامات مهندسی را انجام داد.
در همین باره کاوه منصوری کارشناس مرمت و احیاء بناها و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان، گفته است: برای این موضوع، اقدامات شناسایی دقیقی را پیش‌بینی کرده‌ایم که شامل فتوگرامتری، پایش مقاطع عرضی بنا، انجام مطالعات ژئوتکنیک، GPR و نصب ترک‌سنج‌های الکترونیکی برای پایش لحظه‌ای بناست. بعد از مشخص شدن نتایج این مطالعات، امکان مداخلات پیچیده‌تر برای مقاوم‌سازی خاک، دیواره‌های خشتی و آجری بنا و مناره‌ها را به منظور تثبت در وضعیت مناسب را خواهیم داشت.
قدمت میدان امیر چخماق
میدان امیر چخماق یا امیر چقماق از مهمترین جاهای دیدنی شهر یزد محسوب می‌شود که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. کاروانسراهای زیادی در اطراف آن قرار دارد که از جاذبه‌های این مجموعه به شمار می روند.
در مقابل تکیه نیز حوض بزرگی با فواره و چند مجسمه خودنمایی می‌کند که به نقش و اهمیت آب و فرهنگ سقایی اشاره دارد. این میدان که یزدی‌ها به آن میرچخماق می‌گویند، به‌عنوان یکی از میدان‌های اصلی شهر برای برگزاری برنامه‌ها و گردهمایی‌های مختلف استفاده می‌شود. یکی از پرطرفدارترین برنامه‌های مذهبی این میدان که گردشگران زیادی را به سوی خود می‌کشاند، مراسم نخل‌گردانی در ماه محرم است که هر سال باشکوه تمام برگزار می‌شود. این میدان نماد شهر یزد است.
میدان امیر چخماق، اثری به‌جامانده از دوره تیموری در قرن نهم هجری است که به دست امیر جلال‌الدین چخماق، از سرداران شاهرخ تیموری ساخته شد. حاکم یزد همچنین در گرداگرد میدان، بناهای ديگری همچون آب‌انبار، قنادخانه، بازار، خانقاه، كاروانسرا، حمام، چاه آب سرد و… نيز احداث کرد.
میدان جلوی مسجد و سردر بازار در اوایل قرن ۱۳ خورشیدی به حسینیه تبدیل شد، گرچه در آن زمان کاربری حسینیه نداشت زیرا ساخت چنین فضاهایی از دوره صفوی در ایران رواج یافت. این میدان در زمان شاه عباس صفوی دستخوش تغییرات و بازسازی‌هایی نظیر ساخت چهارسوقی روی کاروان‌سرا شد.
در زمان رضا شاه پهلوی، تغییرات زیادی در میدان صورت گرفت که از آن جمله می‌توان به خیابان‌کشی‌‌ها اشاره کرد. این موضوع باعث تشکیل میدانی کوچک و ادغام مسجد با میدان مقابل حسینیه شد. تغییر و تحولات دیگری نیز به مرور زمان در این مجموعه رخ داد که در اثر آن فقط بدنه جنوب شرقی به‌عنوان تنها جداره میدان باقی ماند که بدنه اصلی تکیه امیر چخماق است.
امیر چخماق کیست؟
امیر جلال‌الدین چخماق شامی از امیران و سرداران شاهرخ تیموری بود که در سال ۸۱۱ هجری شمسی به حکومت یزد منصوب شد. او با الهام از پادشاهی شاهرخ، اقدامات ارزنده‌ای در جهت عمران و آبادانی شهر یزد انجام داد که همسرش ستی فاطمه یا فاطمه خاتون نیز در این راه همراه او بود.
ساخت مسجد جامع نو، دو آب‌انبار و یک تکیه که در آن زمان خارج از شهر یزد بود و امروزه به مجموعه میدان امیر چخماق مشهور است، گوشه‌ای از فعالیت‌های خیرخواهانه او بود. حفر چاه در نزدیکی مسجد جامع نو و احیای آب محله دهوک، ساخت گرمابه روبه‌روی مسجد جامع کبیر یزد، ساخت منبر آجری با نقوش اسلامی در مسجد جامع، بهبود وضعیت باغ حکمرانان یزد و… از دیگر اقدامات امیر چخماق بوده‌اند. تکیه سه طبقه امیر چخماق که در ۱۳۳۰ خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
آب انبارهای میدان
به‌طور کلی، سه آب‌انبار در مجموعه میدان امیر چخماق وجود داشته است. اکثر آب انبارها به وسط خزینه منتهی می‌شده است. از آنجا که پیشرفت و تغییر سیستم آبرسانی منجر به متروکه‌‌شدن این آب‌انبارها شده بود، در سال ۱۳۸۰ مخزن آب‌انبار به زورخانه تغییر کاربری یافت که با همت پهلوان علی درهمی انجام شد. این زورخانه که بزرگ‌ترین زورخانه شهر یزد به حساب می‌آید، برای اجرای مراسم گلریزان، انجام کشتی و حرکات ورزشی باستانی و پهلوانی استفاده می‌شود.
نخل امیر چخماق
نخل به تابوت چوبی بزرگی گفته می‌شود که به‌صورت نمادین در یکی از مراسم سوگواری محرم با عنوان مراسم نخل‌گردانی استفاده می‌شود و یکی از نمونه‌های دیدنی آن موسوم به نخل حیدری‌ها در میدان امیر چخماق قرار دارد. گفته می‌شود که قدمت این نخل به سال ۱۱۹۳ خورشیدی در دوره صفوی برمی‌گردد؛ از همین رو برخی آن را قدیمی‌ترین نخل یزد می‌دانند.
میدان امیر چخماق در تمام فصول به ویژه نوروز پذیرای بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی است و غالبا هیچ گردشگری بدون بازدید از این میدان، شهر را ترک نمی‌کند.
