رودخانه هیرمند در مرز ایران و افغانستان تاریخ درازی از توافق‌ها و کشمکش‌ها به خود دیده است از جمله بر سر آب و حق‌آبه.
قرارداد حق‌آبه هیرمند در سال 1351 بین تهران و کابل امضا شده و بر اساس آن افغانستان متعهد به آزادسازی آب در رود هیرمند برای بهره‌مندی دشت سیستان و دریاچه هامون است. این در حالی است که حاکمان کابل زیر بار حق‌آبه هیرمند نمی‌روند؛ خبری که علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به آخرین وضعیت رهاسازی حقابه رودخانه هیرمند به رسانه‌ها داده است. به گفته او وزارت نیرو با مقامات افغانستان جلسه داشته اما متاسفانه این جلسات به نتیجه نرسیده است چون طرف مقابل زیر بار اعداد و ارقام ما نمی‌رود.
به گزارش نوروز، کمبود آب و مخاطرات زیست محیطی ناشی از بسته شدن راه آب در افغانستان، زندگی میلیون‌ها نفر در استان های شرقی و جنوبی ایران و حتی مناطق مرزی افغانستان را تهدید می‌کند. مسأله حق‌آبه در سال‌های قبل که وضعیت ذخایر سدها مناسب‌تر بود کمتر مساله‌ای بین ایران و کشورهای همسایه ایجاد می‌کرد. در مناسبات میان ایران و افغانستان نیز هرچند هر دو کشور در حمایت و حراست از منابع اقلیمی از جمله آب و سایر منابع زیست محیطی مسئولیت مشترک دارند، اما اکنون کاهش منابع آبی بر ادای این مسئولیت‌ها سایه انداخته است.
گروکشی آبی افغانستان
رهبران افغانستان از سال‌ها پیش با احداث سد و کنترل منابع آبی در پی جبران ضعف‌های اقتصادی خود هستند. در صورتی که این تصمیمات در این سوی مرز منجر به اثرات مخرب بر محیط زیست شده است که این موضوع در کنار سوءمدیریت منابع آبی، مهاجرت مردم از استان سیستان و بلوچستان، خشک شدن هامون، وقوع طوفان‌های شدید و ریزگردهای طولانی مدت، از بین رفتن زمین‌های کشاورزی و… را نیز رقم زده است.
سران کابل به ویژه طی سال‌های اخیر رودخانه‌های هیرمند را رودخانه درون‌سرزمینی خود دانسته و برای دادن حق‌آبه ایران، مساله تهاتر انرژی و معاوضه آب به‌‌جای نفت یا برق را مطرح می‌کنند.
گروکشی آبی در دوره طالبان شکل و شمایلی تازه یافته است. ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان در گفت‌و‌گو با رسانه‌های افغانستان اظهار داشته در صورتی که طرف افغانستانی به اندازه کافی آب داشته باشد، ایران هم از این آب بهره خواهد برد.
در سوی مقابل، احمد وحیدی وزیر کشور در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها از عملیاتی نشدن قول‌های مربوط به حق‌آبه هیرمند تاکنون خبر داده و گفته است: حق‌آبه هیرمند یک حق قانونی و حقوقی برای ایران است. نماینده ریاست‌جمهوری با طالبان در این زمینه صحبت‌هایی کرده‌اند، قول‌هایی داده شده است که هنوز عملیاتی نشده و امیدواریم به‌زودی عملیاتی شود.
معاون اول رئیس‌جمهوری هم در دستورات جداگانه‌ای خطاب به وزیر امور خارجه و معاون بین الملل و همکاری‌های منطقه‌ای معاون اول، خواستار پیگیری برای تامین حق‌آبه هیرمند از دولت مستقر در افغانستان شده است.
مردم سیستان و بلوچستان چشم‌انتظار هیرمند
خشک نشدن شریان زندگی بسیاری از مردم استان سیستان و بلوچستان به جریان هیرمند بستگی دارد.
رودخانه هیرمند با حوزه آبریزی به وسعت ۳۵۰ هزار کیلومترمربع بزرگ‌ترین رود فلات ایران و کشور افغانستان است، این رود با طول قریب به ۱۱۰۰ کیلومتر طولانی‌ترین رود در جنوب آسیا در میان سند و دجله و فرات به شمار می‌آید.
با وجود تعهد و تاکید طالبان بر تأمین حق‌آبه ایران از رود هیرمند، همچنان تداوم و پیگیری گفت‌وگوها تا اجرای کامل حق‌آبه ایران و رفع نواقص فنی معاهده هلمند برای جلوگیری از نقض تعهدات دولت حاکم بر افغانستان موضوع مهمی است اما از اظهارنظرهای مسئولان می‌توان دریافت که به‌طور حتم حق ایران از رودخانه هیرمند از سوی کشور افغانستان زیر پا گذاشته‌شده است.
