آژیر کوچ جمعی نخبگان در رشته‌های مختلف مدت‌ها است به صدا درآمده است؛ موضوعی که پیش‌تر بخش خصوصی بارها درباره آن هشدار داده بود. درباره مهاجرت‌های انفرادی نخبگان، دلایل متعددی همچون مشکلات اقتصادی در زمینه کاری، مالی و رفاهی، مشکلات اجتماعی و فرهنگی در برخورد با نخبگان، نبود بازار کار مطلوب، مشکلات مدیریتی در ساختار ادارات، قوانین ناکارآمد و… ذکر شده است. به طور قطع همه این دلایل در تمایل مهاجرت‌های تیمی هم موثر است.
اکنون باید گفت نگرانی‌ها از مهاجرت نخبگان در زمینه علمی، المپیادی‌ها، ورزشی‌ها و … کم بود، حالا باید نگران مهاجرت گروهی نخبگان در قالب شرکت‌های دانش‌بنیان هم باشیم. به گزارش نوروز، علیرضا شاه‌میرزایی معاون وزیر صمت در این باره اظهار داشته این روزها نخبگان شناسایی می‌شوند و به‌صورت تیمی از کشور خارج می‌شوند.
کارشناسان عنوان می‌کنند که دلیل اصلی این مهاجرت به مشکلات مالی شرکت‌های دانش‌بنیان، تحریم‌های بین‌المللی و به دنبال آن بازارهای محدود برمی‌گردد. همچنین فعالان اقتصادی بر این باورند که حمایت‌های مالی از طریق وام‌های ارزان، خطر ایجاد بی‌رویه شرکت‌های دانش‌بنیان را تداعی می‌کند و رانت‌هایی که به‌واسطه این شیوه به‌وجود می‌آید، خروج کارآفرینان واقعی را رقم می‌زند.
کوچ جمعی دانش‌بنیان‌ها در سال دانش‌بنیان
نبود استاندارد لازم در شرکت‌های دانش بنیان در نهایت منجر به شکست کسب‌وکار دانش‌بنیان‌ها و در نهایت خروج نیروی انسانی از کشور می شود. به گفته شاه‌میرزایی در حال‌حاضر با مشکل خروج نخبگان علمی و عملی مواجه هستیم که تیم تشکیل داده‌اند و شناسایی می‌شوند و به‌صورت تیمی خارج می‌شوند؛ نیروهایی که بعد از یک دوره کوتاه یا میان‌مدت کار در این شرکت‌ها، سر از شرکت‌های بزرگ در‌می‌آورند.
همه این‌ها در حالی است که شعار سال ۱۴۰۱ «سال تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌آفرین» قرار گرفته است.
روح‌ا… دهقانی فیروزآبادی رئیس جهاد دانشگاهی درباره کوچ دانش بنیان‌ها اظهار می‌دارد: در سال‌های گذشته هنگامی که یک جوان نخبه تحصیلات خود را به پایان می‌رساند، به یکی از کشورهای پیشرفته مهاجرت می‌کرد و ممکن بود در این بین چند دوست خود را هم برای مهاجرت تشویق کند؛ اما اکنون یک شرکت دانش‌بنیان به ترکیه یا امارات مهاجرت می‌کند.
همچنین عرفان شاکری رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و امارات هم در این باره می‌گوید: اگرچه ما معتقدیم که حضور قدرتمند شرکت‌های دانش‌بنیان در منطقه و تلاش برای افزایش توان صادرات خدمات فنی و مهندسی، می‌تواند یک اتفاق خوب باشد، اما حفظ سرمایه‌گذاری این حوزه در داخل کشور باید در اولویت باشد و این مسئله نیاز به مدیریت دارد.
قهرمانی المپیادی‌ها و سودای مهاجرت
به گفته کارشناسان، آمار مهاجرت نخبگان در حوزه‌های مختلف نگران‌کننده است. گرچه آمار درستی از المپیادی‌های مهاجرت کرده در دسترس نیست اما به گفته منصور کبگانیان دبیر ستاد شورای راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور، قرار است به منظور جلوگیری از هرگونه اختلاف در اعلام آمارهای متفاوتی که درخصوص خروج نخبگان از کشور منتشر می شود، آمار نهایی و یکدست‌شده خروج نخبگان شامل همه متخصصان، استادان دانشگاه ها، استعدادهای برتر برای ارائه در صحن شورای عالی انقلاب فرهنگی بصورت دقیق اعلام شود.
تا این آمار اعلام شود همچنان اخباری مانند درخشش المپیادی‌های ایران در مجامع بین‌المللی انتشار می‌یابد اما این خبرها به همان اندازه که غرورآفرین و مسرت‌بخش است، نگران‌کننده و قابل تأمل نیز هست. در این بین قهرمانی نخبگان ایرانی در المپیاد‌ها و مجامع علمی جهانی و سودای مهاجرتشان این روزها به یکی از دغدغه‌های بزرگ علمی کشور تبدیل شده است؛ دوگانه ای غیرقابل حل که از یک طرف، استعدادهای برتر ایرانی با حضور در این محافل، قدرت علمی و نخبگی ما را به رخ جهانیان می‌کشانند و حس غرور و افتخار ملی را تقویت می‌کنند، از سوی دیگر، نخبگان را با همین المپیاد‌ها به جهان معرفی می‌کنیم و در نهایت هم آن‌ها را از دست می‌دهیم!
اعضای تیم ملی المپیاد ریاضی ایران در رقابت‌های ۲۰۲۱ روسیه، موفق به کسب سه مدال نقره و سه مدال برنز شده بودند. علاوه بر این، تیم ملی المپیاد فیزیک ایران در مسابقه جهانی ۲۰۲۲ که به میزبانی سوئیس برگزار شد، توانست دو مدال نقره و سه مدال برنز کسب کند.
در همین خصوص، علی بهادری جهرمی سخنگوی دولت در توئیتی نوشته است: «تیم ملی المپیاد زیست‌شناسی ایران در جهان اول شد. در المپیاد جهانی ریاضی نیز فرزندان ایران بین ۱۰۴ کشور، هشتم شدند؛ در المپیاد‌های جهانی فیزیک و شیمی هم ۹ مدال کسب کردیم. این افتخارات را صمیمانه تبریک می‌گویم. شرایط برای بروز خلاقیت استعدادهای ناب ایرانی، بیش‌از‌پیش فراهم می‌شود.»
در این پیوند، علیرضا شاه میرزایی معاون تجارت و خدمات وزارت صمت گفته است: زمانی گفته می‌شد المپیاد‌های علمی برگزار نشود تا نخبگان ما شناسایی نشوند و آن‌ها را از ایران خارج نکنند. تازه آن‌ها نخبگان نظری بودند؛ اما الآن با مشکل خروج نخبگان علمی و عملی مواجه هستیم که تیم تشکیل داده اند و شناسایی می‌شوند و به صورت تیمی خارج می‌شوند که خطرناک است.
چه باید کرد؟
پاسخ به این سوال که برای جلوگیری از مهاجرت نخبگان و شرکت های دانش بنیان چه باید کرد، تقریبا مشخص است. فیروزآبادی رئیس جهاد دانشگاهی می‌گوید: هم‌اکنون ما در کشورمان همه اجزای یک زنجیره تولید ارزش شامل اندیشکده، دانشگاه‌ها، پژوهشکده‌ها، شرکت‌های دانش بنیان، مراکز نوآوری، تولیدکنندگان و بازار را داریم؛ اما این‌ها به شکل منظم پشت سر یکدیگر قرار نگرفته‌اند و نیازمند یک نظام منسجم برای تولید نوآوری از فناوری هستیم.
احمد نیرومند معاون فناوری سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور نیز بیان می‌دارد: محصولات دانش بنیان ها، اگر مربوط به خدمات و نیازهای عمومی کشور است باید پشتیبانی کامل دولت را داشته باشد تا با یک شیب مناسب توسعه پیدا کند و به بازدهی اقتصادی مطلوب برسد.
