فرهنگ و هنر نوروز در ایران

فلسفه و چگونگی پیدایش عید نوروز

خاستگاه اصلی عید نوروز، ایران باستان میباشد. با توجه به روایت‌های افسانه‌ای موجود، نوروز در زمان جمشید، پادشاه چهارم پیشدادی ایران به وجود آمده است. در اوستا، یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های ایران باستان، از فردی به نام جمشید یاد شده که از قدرت فره ایزدی برخوردار بوده است. جمشید با دستور اهورا مزدا، شروع به مقابله با اهریمن می‌کند؛ زیرا اهریمن در آن زمان، خسارات زیادی از جمله قحطی و خشکسالی به بار آورده بود. پس از آن که جمشید، اهریمن را شکست می‌دهد، دوباره شادی و برکت به سرزمین ایران باز میگردد و خشکسالی از بین می‌رود. مردم بعد‌ها این روز را به «نوروز» یا «روز نوین» نام‌گذاری کردند. شاعران و نویسندگان مشهوری همچون ابوالقاسم فردوسی، ابوریحان بیرونی و طبری نیز جمشید را بنیان‌گذار اصلی نوروز می‌دانند

چرا عید نوروز سیزده روز است؟

نوروز در اعتقاد ایرانیان باستان، 12 روز بود و روز سیزدهم نیز برای دفع بلا و سر و سامان دادن به اوضاع اضافه شده بود. در دوران باستان، مردم جهان مخصوصاً ایرانیان بر این باور بودند که پیدایش زمین و نعمت های آن، در طی 12 هزار سال به پایان می‌رسد. همچنین معتقد بودند 12 ماه سال، در 12 روز عید نمود پیدا می‌کند. انسان آنچه را در این دوازده روز پیش می آمد، سرنوشت سال خود می انگاشت. مثلاً عقایدی مبنی بر کاشت دانه در این دوازده روز و مشاهده روند رشد آن نیز وجود دارد. کشاورزان در گذشته دانه ای که در این 12 روز رشد بیشتری داشت را برای کاشت انتخاب می‌کردند و خوش یمن می‌دانستند.

فلسفه سیزده بدر

همانگونه که ایرانیان باستان معتقد بودند پس از دوازده هزار سال، جهان به پايان میرسد و آشفتگی، نحسی و نابودی همه جا را فرا میگیرد، دوازده روز جشن نوروز نيز، يک روز آشفتگی را در پی داشت و آن روز، روز سيزده نوروز بود. نحسی روز سیزدهم عید، نشان فرو ریختن جهان و نابودی است. به همین دلیل ایرانیان باور دارند که ماندن در خانه در این روز شگون و خوش یمن نیست. ایرانیان باور دارند باید این روز را خارج از خانه و در طبیعت بگذرانند.

آداب و رسوم عید نوروز در ایران

آداب و رسوم نوروز در مناطق مختلفی از ایران با یکدیگر متفاوت است. زیرا در کشور عزیزمان قوم های مختلفی با فرهنگ های متفاوت وجود دارد. برخی از این آداب مربوط به قبل از شروع سال نو و برخی دیگر با فرا رسیدن سال نو انجام میشود. در ادامه با اصلی ترین آداب و رسوم نوروز که در تمام نقاط ایران انجام میشود، آشنا خواهید شد

مراسم چهارشنبه سوری از آداب و رسوم قبل از عید نوروز

چهارشنبه سوری نیز یکی از آداب و رسوم شیرین ما ایرانیان است که هر ساله در آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. در چنین روزی خانواده‌ها به دور هم جمع می‌شوند و با خوردن شیرینی و آجیل چهارشنبه سوری را جشن میگیرند. همچنین با روشن‌ کردن آتش و پریدن از آن به نیت بر آورده شدن تمام آرزو‌هایشان در سال جدید و دوری از شر و بلا، این مراسم را برگزار می‌کنند. از دیگر رسوم چهارشنبه سوری میتوان به گرفتن فال حافظ و فال بولونی اشاره کرد. مراسم قاشق زنی و کوزه شکستن نیز، یکی از آداب مراسم چهارشنبه سوری است.

خانه تکانی از آداب پسندیده عید نوروز

یکی از رسوم پسنده عید نوروز، نظافت و خانه تکانی است. یکی دو هفته پیش از شروع سال جدید، خانه تکاتی و رفت و روب انجام میگیرد. معمولاً فرش‌ها را شسته میشود و بعضی‌ها وسایل کهنه‌شان را دور می‌ریزند و جدید می‌خرند. ممکن است برای سال جدید، بخواهید تغییر دکوراسیون دهید که خانه تکانی آخر سال، بهترین زمان برای این کار است. شما با خانه تکانی در واقع منزل خود را برای پذیرایی از مهمانان آماده میکنید.

کاشتن سبزه از آیین زیبای عید نوروز

حدود دو هفته مانده به عید نوروز، مردم دانه‌های مختلفی مثل گندم، ماش، عدس، ذرت و … را در ظروف و یا روی کوزه‌های زیبا می‌کارند تا در لحظه سال تحویل، سبزه ذرت، سبزه گندم یا سبزه عدس خود را روی سفره هفت سین قرار دهند. در اوستا از کاشتن سبزه صحبت شده و از آن به عنوان نماد حقیقت و فضیلت یاد کرده است. از طرفی در ایران باستان، اهریمن، خشکسالی بر روی زمین فرستاده بود. پس از پیروزی جمشید بر اهریمن، مردم به پاس برکت بهار دوباره، در ظروف مختلفی جو کاشتند. احتمالاً این قسمت از آداب و رسوم نوروز به آن واقعه بر می‌گردد. در دوران کهن، افراد هر خانواده مخصوصاً زرتشتیان گندم، جو و ارزن را در 3 قاب به نشانه اندیشه نیک، پندار نیک و گفتار نیک می‌کاشتند تا  اهورا مزدا به آن‌ها رشد و بالندگی عطا کند.

حاجی فیروز از معروف ترین نمادهای عید نوروز

حاجی فیروز یکی از نمادهای نوروز است که روزهای پایانی اسفند در میان هیاهوی شهر با یک دایره‌ی زنگی، لباسی قرمز و صورتی سیاه رنگ به خیابان‌ها می‌آید. حاجی فیروز فرا رسیدن نوروز را به مردم مژده می‌دهد. به نوروزخوانی و اشعار مربوط به این جشن می‌پردازد و مژدگانی دریافت میکنند.

از اشعار معروف حاجی فیروز میتوان به شعر های زیر اشاره کرد:

باد بهاران آمده، نوروز سلطان آمده، مژده دهید ای دوستان، این سال نو باز آمده.

حاجی فیروزه، سالی یه روزه، همه میدونن، منم میدونم، عید نوروزه.

بشکن بشکنه بشکن، من نمی‌شکنم بشکن، اینجا بشکنم یار گله داره، اونجا بشکنم یار گله داره، این سیاه بیچاره چقد حوصله داره.

ارباب خودم سلام علیکم، ارباب خودم سرتو بالا کن ارباب خودم من ونگاه کن، ارباب خودم یک لطف به ما کن، ارباب خودم بز بز قندی، ارباب خودم چرا نمی‌خندی؟

سبزی پلو با ماهی غذای محبوب عید نوروز

پختن سبزی پلو با ماهی، یکی از اصلی‌ترین آداب و رسوم نوروز بوده است که معمولاً به عنوان ناهار یا شام روز اول فروردین خورده می‌شود. فلسفه‌ی طبخ این غذا احتمالاً به خاطر نماد هر یک از مواد تشکیل دهنده‌ی آن بوده است. ماهی نماد حیات و جنب و جوش، سبزی نماد بهار و رویش و برنج نماد برکت است. علاوه بر این‌ها پختن و خوردن سبزی پلو با ماهی فرصتی برای شکرگزاری در روز اول سال هم هست. برخی از ایرانی‌ها مانند مردم زنجان، ماهی را با رشته پلو یا زعفران پلو می‌خورند و برخی دیگر آن را در کنار کوکو یا خورش‌های محلی سرو می‌کنند. همچنین برخی از تهرانی‌ها نیز در شب نوروز رشته پلو می‌پزند تا سررشته کار تا آخر سال در دستشان باشد.

دید و بازدید از آداب پسندیده عید نوروز

تقریباً پس از تحویل سال، دید و بازدیدها شروع می‌شود. معمولاً روزهای اول نوروز، مختص بازدید کوچک‌ترها از بزرگ‌ترهاست تا سال نو را به آن‌ها تبریک بگویند. در طول روزهای اول فروردین این عید مبارکی‌ها ادامه دارند. همچنین مردم برای گفتن سر سلامتی، به دیدن کسانی می‌روند که در سال گذشته عزیز خود را از دست داده‌اند. این دید و بازدیدها بهانه خوبی برای رفع کدورت میان اعضای خانواده میباشد. صلح ارحام از پسندیده ترین کارهاست که بسیار سفارش شده است. شما با انجام این کار، یک تیر و چند نشان میزنید.

سیزده بدر از مهیج ترین آیین نوروزی

همان طور که گفته ایرانیان برای دفع بلا، در سیزدهمین روز سال به طبیعت میروند. در این روز، معمولاً جوانان سبزه هفت سین را گره میزنند و به آب روان میسپرند. ایرانیان باور دارند که گره زدن سبزه باعث برآورده شدن آرزوها و باز شدن بخت جوانان میشود. معمولاً در این روز مادران برای ناهار آش میپزند.  البته در برخی مناطق مانند کردستان، بجای آش، دلمه برگ مو برای سیزده بدر درست میکنند. از خوراکی های محبوب سیزده بدر میتوان به کاهو و سکنجبین اشاره کرد. همچنین خوردن آجیل باقی مانده از دوازده روز نوروز، بسیار رایج است. از محبوب ترین فعالیت های سیزده بدر میتوان به انجام انواع بازی های گروهی همراه با اقوام و آشنایان اشاره کرد. در کل میتوان گفت سیزده بدر و آداب و رسوم آن، یکی از مهیج ترین آیین نوروز میباشد.

حالا که با آداب و رسوم نوروز آشنا شدید به نظر شما جذاب ترین آیین نوروز چیست؟ بهترین عیدی که تا به حال در نوروز گرفتید چیست؟